St Nicolaas devotie en relieken.
Myra, het huidige Demre.
Met het overlijden van Nicolaas op 6 december 335-337 werd hij volgens de Romeinse wetgeving, buiten de stadsmuren van zijn bisschopsstad Myra begraven.
Waarschijnlijk stond er in het begin een klein monument op zijn graf, dat al gauw vanwege de vele pelgrims uitgroeide tot een pelgrimsoord. Rond de vijfde- zesde eeuw zou er al een basiliek zijn gebouwd op zijn graf. Bekend is ook dat er jaarlijks een bisschoppen synode was, die eucharistie vierde op zijn graf op 6 december. Pelgrims bleven komen voor het miraculeuze manna ofwel myron, een olie-waterachtige vloeistof die afgescheiden wordt door zijn botten. Het gaf tevens een aromatische geur van mirre af, ruikend naar rozen.
De St. Nicolaaskerk werd gebouwd buiten de stadsmuren langs de weg naar de haven Andriake, als een basilicale constructie met drie beuken en apsissen. Dit grondplan, het atrium en de onderbouw van het synthronon werden behouden bij een reconstructie in de 8e eeuw (of uiterlijk na de Arabische aanval van 809). De rond elfde eeuw werd er een klooster aan de kerk toegevoegd en werd het complex aan de zijkanten uitgebreid. Omdat het een van de grootste en duurste projecten uit die tijd was, wordt de bouwheer in de hoogste kringen gezocht: ofwel Johannes Orfanotrofos, die stichtingen deed in de kerk, ofwel keizer Constantijn IX Monomachos en keizerin Zoë.
Aan het einde van de elfde eeuw was het keizerlijk gezag in Constantinopel in verval. De moslims rukten op en verwierven door de slag bij Manzikert controle over Klein-Azië (1071), terwijl ook het Latijnse christendom aan een mediterrane expansie begon. In deze context werden de relieken van St. Nicolaas in 1087 uit de kerk geroofd door 62 zeelui, bijgestaan door twee priesters uit Bari. Zij waren met drie schepen vetrokken en wilden de Venetianen te vlug af waren. Terwijl de Barezen al de St Nicolaasbasiliek in Bari hadden gebouwd, trokken de Venetianen later nog eens naar Myra en pretendeerden ze er de ware resten van de heilige te hebben aangetroffen. In feite namen zij de resten mee van een en dezelfde persoon. Voor deze relieken bouwden men de San Nicolo al Lido, op het eiland lido bij Venetië.
Zowel Myra, het huidige Demre als ook Bari zijn de belangrijkste pelgrimsplaatsen voor hen die St Nicolaas vereren. Van hieruit werden vele relieken in de vorm van botten of flesjes manna verspreidt onder Nicolaaskerken, wereldwijd.
Foto's grafkerk H. Nicolaasbasiliek te Demre.
Bari, grafkerk van Nicolaas.
Elk jaar weer in mei maakt de stad Bari zich op om met trots haar patroonheilige alle eer te bewijzen. Drie schepen met aan boord 62 zeelui en twee priesters vertrokken in april 1087 vanuit Bari en kwamen met de relieken van Sint Nicolaas in de avond van 8 mei in de baai San Giorgio vlakbij Bari aan. Een dag later op 9 mei 1087 betraden zij het centrum van de huidige oude stad waar sindsdien dit heugelijke feit elk jaar weer wordt gevierd. Dat weten we uit de kroniek van de benedictijn Nicephorus en van de andere bron die is afkomstig van Johannes Archidiakonus, de secretaris van bisschop Ursus van Bari. De beide bronnen uit de 11de eeuw, die mede ooggetuigen waren en ons vertelden wat er toen gebeurde.
Zodra de beenderen aan land waren gebracht in 1087, werd een soort urn gemaakt, met vers hout dat werd gevonden uit de bomen die daar stonden, ze werden in kostbare stoffen gewikkeld en men vertrok in processie vervolgens op 9 mei 1087 vanuit San Giorgio naar Bari. Elk jaar weer wordt dit uitgebeeld met de jaarlijkse historische stoet op 7 mei. Deze stoet vertrekt bij het Normandisch-Zwabisch kasteel ofwel Castello Normanno-Svevo van Bari. Daar ligt dan op deze avond een replica van het houten schip. Getrokken door 62 zeelui gaat het schip op weg als sluitstuk van de historische stoet die op diezelfde avond rondom het centrum trekt. Einddoel is de grafkerk, de basiliek van Sint Nicolaas.
Met de bouw van de Nicolaasbasiliek in Bari verschoof het centrum van zijn cultus zich vanuit het Byzantijnse rijk naar het Christelijke rijk. Vele pelgrims reisden nu af naar Bari, de havenstad waar ook talrijke schepen met kruisvaarders vertrokken naar het Heilige Land. Het mannawonder vond ook hier plaats. Daarnaast ontvingen vele andere cultusplaatsen vanuit hier een reliek in de vorm van een botje.
Foto's:
Route reis van de drie schepen.
De originele lijst van de 62 zeelui op perkament die meegevaren zijn om het gebeente te halen in Myra.
Miniatuur Furta Sacra Sint Nicolaas. Vincent of Beauvais, Le Miroir Historial.
Het herdenkingsmonument van aankomst van de relieken bij baai San Giorgio.
De resten van de houten kist waar het gebeente in werd vervoerd. De huidige grafkerk.
Schilderij met als voorstelling: pelgrims bij het graf van H Nicolaas, Gentile da Fabriano, Italië, 1425.
Stoet met de relieken van Nicolaas bgv openen van zijn tombe.
De huidige crypte met graf van Nicolaas onder het altaar.
Moderne pelgrims waaronder paus Franciscus bezoeken het graf.
Het manna.
Na Nicolaas’ dood voltrok zich al gauw een nieuw wonder. Eén dat zich tot op heden herhaalt. Het betreft het manna- of myronwonder. De Grieken noemden dit manna Myron. Myron betekent olie.
Zijn botten zouden een bijzondere, olieachtige vloeistof uitzweten, die men een wonderbare heilzame en geneeskrachtige uitwerking toeschreef. Dit wonder wordt als eerste vermeld in de Vita per Michaelem van Michael. In de sarcofaag werden zelfs twee gaten gemaakt, waaruit deze vloeistof werd gewonnen die verkocht werd aan de vele pelgrims die zijn graf bezochten. Deze olie – manna – zou geuren zoals rozen. Er is een mooie overweging bewaard gebleven van de heilige Andreas van Kreta die op de feestdag van Nicolaas het volgende beschrijft: “Laten we het parfum en de zalf van onze goede werken brengen, zoals de geur van kelken met rozen en haar geurige aroma’s’. Het is een verwijzing naar de welriekende geur van het manna.”
Als één van de oudste bomen ter wereld is de olijfboom een sterk symbool in vele tradities. Hij wordt geassocieerd met kracht, vrede, overwinning en een positief toekomstbeeld. De Oude Grieken en Romeinen gebruikten takken van deze boom als teken van vrede. Als tijdens een oorlog een wapenstilstand ingelast diende te worden, schonk de ene partij een olijftak aan de andere. Ook bij ruzies werd het toereiken van een olijftak gezien als een teken van verzoening.
De olijfboom was ook een kostbaar bezit. De olijfolie, ook het 'groene vloeibare goud' genoemd, was vanwege zijn reinigende werking zeer geliefd. Het werd voor allerlei zaken gebruikt, zoals smaakmaker, als brandstof voor de olielampjes en natuurlijk als zalf voor de cosmetica en de dodenritus.
Een gebruik dat ook haar weg vond naar ons geloof via het Jodendom. Zo kende men al in de Bijbel het gebruik dat speciaal aan God gewijde mensen met olie werden gezalfd. In deze geest gebruikt de katholieke kerk met balsem en geurige kruiden vermengde olijfolie om er zalvingsrituelen mee te verrichten: doop, vormsel, priesterwijding en het sacrament van de ziekenzalving ofwel het laatste oliesel.
Olijfolie voedt en geneest, zoals onder meer blijkt uit het verhaal van de Barmhartige Samaritaan, die de wonden van het slachtoffer behandelt met olijfolie. Vandaar dat olijfolie ook symbool is geworden van de genezing van de ziel. Juist die genezing, denk ik, hebben wij zo hard nodig in deze tijd. Het is als een stroeve en verroeste fietsketting. Als je op een schakeltje olie doet, gaat langzamerhand de hele ketting soepeler lopen.
Foto's versierde mannaflessen. Het winnen van het manna op 9 mei 2022.
Gebeden voor het toedienen van het Sint Nicolaas Manna aan de zieken.
In de naam van de Vader en de Zoon en de Heilige Geest.
Amen.
Onze hulp is in de naam van de Heer.
Die hemel en aarde gemaakt heeft.
Heer, hoor ons gebed.
Ontvang de voorspraak van Sint Nicolaas.
Laat ons bidden.
Eeuwige en almachtige God, in uw oneindige barmhartigheid hebt u door Jezus Christus prachtige tekenen van uw goedheid aangeboden om ons geloof te vergroten en ons lijden te verlichten. Elke dag verricht u talloze barmhartigheden bij het graf van uw dienaar Nicolaas, waaruit het vloeibare manna stroomt, een teken van uw goedheid en vaderlijke aanwezigheid. Wij prijzen u voor deze buitengewone gunsten.
Vergroot allereerst ons geloof in u, bidden wij, en ontvang bovendien ons gebed voor (Naam . . .) schenk genade om haar/hem te bevrijden van alle ziekte en gebrek. Moge het manna van Sint Nicolaas, dat wij hier toedienen, worden als het water van de poel van Siloam waarmee Christus de blindgeborene het gezichtsvermogen teruggaf, en schenk ons tegelijkertijd het licht van het geloof.
Dit vragen wij, om de grote verdiensten en de krachtige voorspraak van de heilige Nicolaas, wat wij, arme zondaars, niet durven hopen; door Jezus Christus, onze Heer.
Amen.
En nu, zoals onze Heer ons geleerd heeft, durven we te zeggen, vragend om de gezondheid van het lichaam en de geest:
Onze Vader . . . ,
Wees gegroet Maria . . . ,
Eer aan de Vader, de Zoon en de heilige Geest . . . ,
Sint Nicolaas. Bid voor ons.
(Het manna wordt gegeven of gesprenkeld op de persoon die ziek is).
Afsluitend gebed
Eeuwige en almachtige God, u wilt ons de bescherming geven van de glorierijke heilige Nicolaas, die in het licht staat van uw goddelijke aanwezigheid. Kijk naar ons met barmhartigheid. Schenk ons hulp en ontvang onze dankbaarheid voor de mogelijkheid om onze geestelijke en tijdelijke noden aan te bieden.
Gedenk uw Kerk, haar volk en haar herders, opdat zij verlicht wordt door uw waarheid en in vuur en vlam staat door uw liefde.
Bekeer, op voorspraak van onze patroonheilige, hen die leven in de duisternis van onwetendheid en dwaling.
Verlos de zieken, voorzie de behoeftigen, troost de bange, verdedig de onderdrukten, versterk de zwakken, zodat wij de steun ervaren van de heilige Nicolaas, die dicht bij u is, de hoogste gever van al het goede. Door Christus onze Heer.
Amen.
Moge de Heer ons zegenen, ons behoeden voor alle kwaad en ons leiden naar het eeuwige leven.
Amen.
Wat is een reliek?
Het woord reliek is een ander woord voor 'relikwie'. Het komt van het Latijnse woord 'relinquere', wat ‘overblijven’ betekent. Een relikwie is een overblijfsel van het lichaam van een heilige, of een voorwerp dat met een heilige in aanraking is geweest, waaraan wonderdadige kracht wordt toegekend.
Foto: Nicolaasreliek H. Nicolaaskerk Heythuysen.
Belangrijke Pelgrimsplaatsen met een bijzondere en of oude Nicolaasdevotie
Saint-Nicolas-de-Port Frankrijk
Al vanaf de elfde eeuw wordt melding gemaakt van Nicolaasverering op deze plaats. Bij de haven van Port aan de rivier de Meurthe stond een Nicolaaskapel, op een plek die vanouds her al een cultusplaats was onder de Romeinen. Tegenwoordig staat hier een bijzondere basiliek. Hiertoe werd in de vijftiende eeuw besloten tot de bouw van de huidige, gotische basiliek. Omdat op voorspraak van de heilige Nicolaas hertog René II Lotharingen zelfstandigheid had kunnen behouden, zette deze hertog zich ervoor in om met deze bouw te beginnen. De werkzaamheden begonnen in 1481 onder leiding van architect Simon Moycet. Hij liet in dat jaar de eerste steen leggen. Rond 1544 was het godshuis voltooid en werd het in gebruik genomen voor liturgische vieringen en opvang van pelgrims. Na de voltooiing van de twee torens, in 1560, werd de kerk ingewijd. het is voor Frankrijk de bedevaartsplaats waar o.a. de Franse koningen naar toe pelgrimeerden.
Bijzonder is het zijaltaar ter ere van Nicolaas als beschermheilige van Lotharingen. Dit geheel stenen altaar staat in de rechterzijbeuk in een aparte kapel. In het midden van het altaar bevindt zich een kleine reliek ter verering.
Het pronkstuk van de schatkamer is een neogotische armreliek uit de negentiende eeuw. Hij is gemaakt naar een kopie van de armreliek die hertog Rene II destijds schonk aan Saint-Nicolas-de-Port. Het origineel is tijdens de Franse revolutie verloren gegaan, waarschijnlijk is de reliekhouder omgesmolten. De reliek is afkomstig uit de 11de eeuw van een kruisvaarder die het meenam uit Bari.
Behalve deze reliek bezit de basiliek een zeventiende-eeuwse zilveren buste van de heilige, met daarin een botfragment van de schedel.
Brauweiler Duitsland
Een centrum van de Nicolaasverering ten tijde van de Ottonen is het klooster Brauweiler bij Keulen. Het klooster werd in 1024 opgericht en begiftigd door paltsgraaf Ezzo van Lotharingen en zijn echtgenote Mathilde van Saksen, een dochter van keizer Otto II en Theophanu. De aanwezige relieken van Nicolaas komen waarschijnlijk uit de erfenis van Theophanu. In het bezit van deze relieken groeide de abdij uit tot een belangrijke Nicolaasbedevaartsoord in het West-Europa. Heden ten dage bezit de abdij nog een vingerkootje.
In de abdijkerk is links naast het priesterkoor een uniek romaans, lindehout Nicolaasbeeld te zien. Het dateert van vóór 1180 en vertoont Byzantijnse invloeden.
Worms Duitsland
Keizerin Theophanu schonk de Sint-Petruskathedraal te Worms twee bijzondere relieken: ter een vingerkootje van de heilige en een kleine ampul met manna Tussen 1280 en 1315 werd er voor de verering van de reliek de huidige, hooggotische Nicolaaskapel gebouwd.
De oorspronkelijke Nicolaasrelieken zijn in 1689 tijdens de zogenaamde Pfälzischen Erbfolgekrieg (1688-1697) verloren gegaan toen Franse soldaten van Lodewijk XIV de dom plunderden.
In 1986 ontving de dom echter van de aartsbisschop van Bari een kostbare ampul met pure manna, die nu in deze oude kapel een bijzondere plaats heeft gekregen.
Burtscheid Duitsland
Keizerin Theophanu had in haar bagage een icoon van de heilige Nicolaas. Deze Byzantijnse icoon kreeg een bijzondere plaats in het benedictijnerklooster van Burtscheid, nabij Aken.
De Burtscheider Nicolaasicoon is hoe dan ook een Byzantijns meesterwerk. De icoon wordt gedateerd tussen de tiende en dertiende eeuw. Zij is één van de oudste en meest vereerde afbeeldingen van de heilige Nicolaas in West-Europa.
Caesarius van Heisterbach vermeldt al begin dertiende eeuw dat deze icoon geregeld naar zwangere vrouwen op stand werd gebracht. Zij konden dan thuis voor deze icoon bidden voor een voorspoedige bevalling.
Nijmegen Nederland
Met keizerin Theophanu, vrouw van Otto II, keizer van het heilige Roomse Rijk kwam de Nicolaasverering ook aan in onze contreien. Het paar verbleef geregeld in hun burcht op het Valkhof te Nijmegen. Theophanu was een groot bewonderaarster van de heilige Nicolaas van Myra. De burcht had een eigen kapel toegewijd aan St Nicolaas, en is daarmee de oudste Nicolaaskapel in het huidige Nederland
Er zijn twee theorieën over de bouw: de kapel werd gebouwd door haar zoon, Otto III, rond 991 na de dood van zijn moeder. Of de kapel werd in opdracht van Theophanu zelf gebouwd.
In Nijmegen is op een mural prinses-keizerin Theophanu te zien, die aan het eind van de 10e eeuw een van de machtigste vrouwen was van West-Europa. Ze verbleef regelmatig in Nijmegen.
Amsterdam Nederland
Sinds 5 december 2021 is de H Nicolaasbasiliek in het bezit van een reliek van St Nicolaas. De reliek werd geschonken door de Sint-Adelbertabdij in Egmond, die het een kleine duizend jaar in bezit heeft gehad. De kerk is gebouwd aan het einde van de negentiende eeuw in een periode waarin de katholieken na drie eeuwen onderdrukking weer in het openbaar hun geloof konden belijden.
De verering van Nicolaas in Amsterdam gaat terug tot de veertiende eeuw. Amsterdam kreeg in 1300 stadsrechten van de bisschop van Utrecht, Guy van Avesnes (1253-1317). Deze bisschop consacreerde op 17 september 1306 de kerk van Sint-Nicolaas en de heilige bisschop van Myra werd tevens de hemels beschermheer van de stad. Sint Nicolaas is goed vertegenwoordig in Amsterdam, in o.a. een prachtige gevelsteen Op de Dam en talrijke kerken en een Rooms katholieke schuilkerk uit de tijd van de protestanten.
Schelluinen Nederland
In Nederland bevond zich een bedevaartsplaats ter ere van onze bisschop Nicolaas en wel in Schelluinen.
De feestdag van Nicolaas werd in de middeleeuwse parochiekerk van Schelluinen plechtig gevierd. Onder het zingen van Nicolaashymnen trok men op die dag in processie rond de kerk. Er bestaat een vermelding uit de 14e eeuw van een opgelegde bedevaart naar Nicolaas in Schelluinen.
Het concrete object van verering was een beeld van Nicolaas. Precieze gegevens over dit beeld ontbreken. Een laatmiddeleeuwse rekening van de Duitse orde spreekt over een betaling voor een beeld van 'onsen cleine sente Nyclaes'.
In een verloren gegaan manuscript van de commanderij van de Duitse Orde bevond zich, temidden van allerlei ordevoorschriften, ook een oude 'ordinarius' van de parochiekerk van Schelluinen. Met betrekking tot de bijzondere verering van Nicolaas in de kerk van Schelluinen wordt hierin vermeld dat zijn feestdag in de kerk met de waardigheid van een Paasdag moet worden gevierd. Onder het zingen van de gezangen 'Sanctus Nicolaus' en 'O Christi pietas' trok men in processie met het H. Sacrament (en een beeld van Nicolaas?) rond de kerk: 'Item Nicolaus, patroon van deser kerc totum duplex ende vieren als paesdach, beiden vesperen, metten, ende misse selmen singen, ende predicken, ende mit processie, ende mitten heiligen Sacrament om die kerc gaen, ende singen responsorium Sanctus Nicolaus, ende die antiphen O Christi pietas mis versikel ende collect. Item onder de hoochmis selmen noch op Sinte Nicolaes outer doen lesen een misse'.
Helaas is de kerk in 1899 afgebroken en daarmee is ook de verering verloren gegaan.
Voorschoten Nederland
Een verslag uit 1656 meldt dat toentertijd katholieken nog op bedevaart naar een Nicolaasbeeld gingen. Dit beeld was geplaatst bij de overblijfselen van de Nicolaaskapel nabij Voorschoten. Over de verering van voor de 17e eeuw is niets bekend. De devotie is eind 17e eeuw of begin 18e eeuw gestopt.
n een stadsrekening van Leiden uit 1427 wordt, op de plaats waar de Nicolaaskapel waarschijnlijk heeft gestaan, een 'Sinter Claeshuusgen' genoemd. Van de kapel is bekend dat er in de 15e eeuw een kapelanie was gevestigd. De Nicolaaskapel is waarschijnlijk in het midden van de 17e eeuw afgebroken.
De precieze locatie van de kapel kan het beste worden aangeduid als gelegen tussen Voorschoten en Leiden, ten noorden van de Laurentiuskerk op de plaats van de voormalige zilverfabriek (anno 1996 Mexx). In de buurt van de kapel heeft ook een Nicolaasbrug gelegen, en ligt thans nog het Nicolaaspad.
Er stond op de plek van de kapel aan het begin van de 18e eeuw nog een Nicolaasbeeld. Hij schrijft: 'De eerste kapel dewelke naast aan Leiden stond was ter eere van den H. Nicolaus gebouwt ter plaatse daar S. Niklaas beeld noch tegenwoordig ten toon staat'.
De apostolisch vicaris Jacobus de la Torre noemt in 1656 de overblijfselen van de Nicolaaskapel en vermeldt nadrukkelijk dat in zijn tijd nog vele katholieken uit devotie naar de resten van deze kapel trekken: '[...] et in separato sacello, jam destructo, intra Voorschotam et Leidam, Sanctus Nicolaus episcopus ad cujus rudera, voti causa, adhuc confluunt catholici' ('en in een aparte kapel, die reeds vernield is, tussen Voorschoten en Leiden [werd] St. Nicolaas [vereerd]; naar de ruïne hiervan stromen, uit vroomheid, tot op heden katholieken toe')
Maastricht Nederland
De Sint-Nicolaaskerk was een 14de -eeuwse gotisch kerkgebouw in het centrum van Maastricht. In 1837 verhuisde de parochie naar de naastgelegen Onze-Lieve Vrouwekerk en een jaar later werd de kerk gesloopt.
De Nicolaaskerk was de parochiekerk bij de O.L.V. basiliek. De laatste was de kapittelkerk, bestemd voor de kanunniken en voor pelgrims, de gewone parochianen hadden hun eigen kerk, dat was de Nicolaas. Nicolaas was namelijk o.a. de patroonheilige van de zeevaarders. Vanuit de Maas was er in de middeleeuwen een vaargilde dat met name handel dreef met de Scandinavische landen.
Er bevinden zich in de schatkamers van zowel de OLV basiliek als in de St Servaas verschillende relieken ter ere van St Nicolaas.
De O.L. Vrouw bezit zelfs een drietal relieken, waaronder het Nicolaasolie ofwel manna. Daarnaast dit buisje dat dateert uit de 15e eeuw en geeft de inscripties “S. Petronille Virginis e S. Nicolai Epi”, hetgeen staat voor de autoriteit of naam van Sint-Nicolaas. De reliekhouder bevat twee tanden, waarvan de bovenste, donkere tand van Nicolaas is. De relikwie is afkomstig uit Bari.
Egmond Nederland
In de eerste helft van de 10e eeuw laat de Graaf van Holland een klooster bouwen waar hij zusters voor het heil van zijn familie laat bidden. Het gebeente van Sint Adelbert wordt in 922 opgegraven en naar het kleine houten klooster overgebracht. Uit het graf van Adelbert welt een geneeskrachtige bron op. De zusters maken in 950 plaats voor monniken.
In een inventaris van de abdij uit 1525 vermeldt de benedictijn Balduines de Haga, de Nicolaasrelieken. Voor de verwoesting van de abdij in 1573 werden alle relieken uit de altaren gehaald en door de 39ste abt van de abdij, bisschop Godfried van Mierlo, in veiligheid gebracht naar Haarlem.
Hoe de Egmondse Nicolaasrelieken in de abdij zijn gekomen, valt niet meer te achterhalen. Broeder Adelbert OSB, de huidige beheerder van de reliekschat, gaat ervan uit dat of de toenmalige graaf van Holland of diens gezant waarschijnlijk in Bari of Rome is geweest en vandaar de relieken heeft meegenomen. Dit zou zijn gebeurd rond of voor het jaar 1173.
Heythuysen Nederland
De H. Nicolaaskerk bezit enkele relieken van de H. Nicolaas. Op 25 mei 2022 werd er in het St Nicolaasretabel een reliekbotje geplaatst van de Heilige Nicolaas. Het is afkomstig van de Sint Adelbertabdij van Egmond. Daarnaast bezit het retabel een uniek verzegeld flesje manna, een cadeau van de Nicolaasbasiliek uit Bari. Eerder werd in november 2020 een uniek retabel ter ere van Nicolaas ingezegend door de hulpbisschop van Roermond. Beide bijzondere relieken zijn door bemiddeling van Marcus Vankan in bezit gekomen van de parochie.
Fribourg Zwitserland
De Nicolaasverering te Fribourg / Freiburg gaat terug tot de twaalfde eeuw. Uit een oorkonde uit 1177 blijkt dat de stadskerk toegewijd was aan de heilige Nicolaas. het is voor Zwitserland de bedevaartsoort.
Vanaf de veertiende eeuw nam de verering van Nicolaas in Fribourg toe. Uit die tijd stamt het gotische timpaan boven hoofdingang van de Sint Nicolaaskerk. Het toont het Laatste Oordeel, waar Nicolaas een centrale plaats inneemt.
De Nicolaaskerk beschikt over een bijzondere armreliek. Deze armreliek van Nicolaas werd op 9 oktober 1514 door een besluit van de stadsraad in een prachtige zilveren schrijn geplaatst.
Sint-Niklaas België
Onder impuls van pastoor Daniël van Waasmunster richtte de Doornikse bisschop Gosuinus in 1217 een zelfstandige Sint-Nicolaasparochie op.
De toewijding van kerk en parochie aan de Heilige Nicolaas, patroon van de handelaars, duidde op het mercantiele karakter van de nederzetting.
In de H Nicolaaskerk is ook een reliek van Nicolaas aanwezig. Het is een stukje van een vingerkootje van Nicolaas. De reliekhouder bevindt zich in de 76 centimeter hoge, zilveren buste van Nicolaas, die in de schatkamer van de kerk is te zien. Deze grote reliekhouder is gemaakt in 1661.
Rome Italië
In de zesde eeuw echter was in Rome de invloed van de Byzantijnen en hun verering van de Griekse heiligen nog duidelijk aanwezig. Waarschijnlijk is de Nicolaasverering via deze weg naar de eeuwige stad gekomen. De Grieken woonden in een eigen wijk en hadden hun eigen kerken, zoals de Santa Maria in Cosmedin, de San Saba, de San Giorgio in Velabro en de Santa Prassede met haar beroemde Zenokapel. Ten tijde van het iconoclasme – een periode in de geschiedenis van de Oosterse Kerk (730-843), waarin het vervaardigen en het vereren van afbeeldingen (iconen) verboden was – weken veel ‘beeldenvereerders’ die tegen het verbod op de verering van iconen gekant waren uit naar Italië en Rome.
Vooral in de San Saba zijn prachtige fresco’s terug te vinden van de heilige Nicolaas.
Een van de oudste afbeeldingen überhaupt van Nicolaas, waarschijnlijk de oudste van het Avondland, is te vinden in het kerkje Santa Maria Antiqua gelegen op het Forum Romanum .
Eén van de eerste Nicolaaskerken in Rome is de San Nicola in Carcere.6 De oudste resten van deze kerk stammen uit de zesde eeuw. In 1128 werd de kerk door de Griekse gemeenschap in Rome gewijd aan Nicolaas. Op deze plaats bevond zich ook een gevangenis. Dit is bijzonder, omdat Nicolaas ook de patroon is van de gevangenen en veroordeelden. De San Nicola in Carcere bezit een reliek
Rond 1300 waren er van de 381 kerken in de eeuwige stad waarvan 23 aan de heilige Nicolaas toegewijd. Tegenwoordig vinden we hier nog slechts een handvol. Bijzonder is de Nicolaaskapel die een onderdeel vormt van de heilige Trappen.
Rimini Italië
In de zomer van 1177 werd een deel van de relieken van St Nicolaas, namelijk de linker humerus gestolen door een Duitse bisschop genaamd Gulto die op doorreis was in Bari. Het zeilschip dat de bisschop en de relikwie mee terug naar Duitsland moest nemen, stopte in Rimini en slaagde er niet in weer uit te varen. De bisschop beschouwde het als een goddelijk teken, bekende de diefstal en schonk de relikwie aan de kerk van San Lorenzo, gelegen buiten de stadsmuren in het havengebied dat voornamelijk bezocht werd door zeelieden. Na deze gebeurtenis, die als wonderbaarlijk werd beschouwd, werd de naam van de kerk veranderd in San Nicolò.
De aanwezigheid van de relieken zette gemeente Rimini er in 1633 toe aan om Sint Nicolaas uit te roepen tot beschermheilige van de stad.
Venetië Italië
Nadat de Barese zeelui in 1087 de relieken van Nicolaas meegenomen hadden, ging er in 1099 een Venetiaans schip bij Myra voor anker. Zij vonden nog enkele relieken, die de Baresen niet hadden meegenomen. Deze namen de Ventianen mee.
Pas aan het einde van de Eerste Kruistocht, in 1101, keerden de schepen terug naar Venetië. Hier werden de relieken op verzoek van de abt van het klooster San Nicoló del Lido bijgezet in het hoofdaltaar.
Gebed ter ere van Sint Nicolaas.
Gij die lijfelijk in Myra woonde,
hebt u waarachtig als mirre betoond,
gezalfd met geestelijke mirre, heilige Nicolaas
hogepriester van Christus.
Naar reukwerk geurend maakt
gij het gelaat van hen
die in geloof en liefde
uw allerwege bezongen nagedachtenis vieren.
Want gij hebt hen gered
Van ongelukken, gevaren en rampspoed,
O vader, door uw voorspraak bij de Heer’.
Amen
(Uit de hymnen van Sint Nicolaasdag op 6 december)
Gebed.
Almachtige eeuwige God, Gij die van alle mensen houdt, Gij hebt uw dienaar Nicolaas geroepen om bisschop te zijn in uw kerk, en in overvloed het geschenk van uw liefde met mensen te delen. Maak ons gevoelig voor de noden van anderen en leer ons de liefde die wij van U mochten ontvangen te delen zoals Nicolaas dat tijdens zijn aardse leven ook heeft gedaan. Door Christus onze Heer…
Gebed.
De heilige Nicolaas
Als een regel van geloof en een voorbeeld van zachtmoedigheid, als een leraar van zelfbeheersing hebben uw daden u aan uw kudde getoond; daarom zijt gij door nederigheid groot, door armoede rijk geworden. Vader en hogepriester Nicolaas, bid Christus God onze zielen te redden.
God, die den heiligen bisschop Nicolaas door ontelbare wonderen hebt verheerlijkt; verleen, vragen wij, dat wij door zijn verdiensten en gebeden van de vlammen der hel worden bevrijd. Door Christus onzen Heer.
GEBED voor H. Nicolaas
Goede Vader,
in vreugde gedenken wij vandaag uw dienaar Nicolaas van Myra
die ons is voorgegaan naar U;
hij gelijkt op uw Zoon,
in hem bewonderen wij het werken van uw heilige Geest;
in zijn leven herkennen wij iets van uw aanwezigheid.
Wij vragen U: voed in ons de hoop
dat ook wij zoals Nicolaas
eens geborgen zullen zijn in uw liefde.
Dit vragen wij U door Jezus Christus,
want Hij alleen is de heilige,
Hij alleen de Heer,
in tijd en eeuwigheid. Amen.
Uit de oudste overgeleverde verhalen rond Nicolaas zien we hem verschijnen:
Als redder van mensen in nood
Als helper van de armen
Als helper der verdrukten
Als verdediger van een zuivere interpretatie van het evangelie.
Als bestrijder van oneerlijk handelende machthebbers.
Als verdediger van onschuldige slachtoffers van corruptie en machtsspelletjes
Als voorspreker bij een burgerlijke rechtbank , en ook bij de hemelse.
Als een man van gebed
Als een bisschop steeds bekommerd om de kerkgemeenschap hem toevertrouwd.
Als iemand die onvoorwaardelijk vertrouwde op God
Psalm 16, een gebed van David, spreekt van dit vertrouwen op God.
Nicolaas zelf heeft hem ongetwijfeld dikwijls gebeden.
Bidden wij hem daarom samen
Behoed mij, God, ik schuil bij u.
Ik zeg tot de HEER: ‘U bent mijn Heer,
mijn geluk, niemand gaat u te boven.’
Maar tot de goden in dit land,
de machten die ik vereerd heb, zeg ik:
‘Wie u volgt, wacht veel verdriet.’
Ik pleng voor hen geen bloed meer,
niet langer ligt hun naam op mijn lippen.
HEER, mijn enig bezit, mijn levensbeker,
u houdt mijn lot in handen.
Een lieflijk land is voor mij uitgemeten,
ik ben verrukt van wat mij is toebedeeld.
Ik prijs de HEER die mij inzicht geeft,
zelfs in de nacht spreekt mijn geweten.
Steeds houd ik de HEER voor ogen,
met hem aan mijn zijde wankel ik niet.
Daarom verheugt zich mijn hart en juicht mijn ziel,
mijn lichaam voelt zich veilig en beschut.
U levert mij niet over aan het dodenrijk
en laat uw trouwe dienaar het graf niet zien.
U wijst mij de weg naar het leven:
overvloedige vreugde in uw nabijheid,
voor altijd een lieflijke plek aan uw zijde.
Behoed mij, God, ik schuil bij u.
Lied: Uit de schemer van de tijden.
Uit het schemer van de tijden doemt een oergestalte op, met legenden, staf en mijter, beeld van het erbarmen Gods.
Nicolaos, zegevieren zal het recht voor heel het volk, sta ons bij nu wij hier bidden, wees van onze woorden tolk.
Voor het kind dat niet kan spelen en geen veilig huis meer kent; dat geen kans krijgt om te leren, uitgebuit wordt en miskend;
dat geweld gewoon gaat vinden en gepantserd verder leeft … God, behoed al deze kindren, dat uw aarde toekomst heeft.
Sint Niklaas, die weet wat recht is en wat slecht is ondervangt, vrijgekocht heeft hij drie dochters van een redeloze man.
Driemaal werpt hij gouden klompjes door het venster aan de straat, driemaal ziet een dochter toekomst, wordt een vrouw, krijgt nieuwe staat.
Al wie varen op het water, zelfs de scheepslui op de wal, mogen om Sint Niklaas vragen,
want hij kent zijn makkers wel. Op de zeeën, woedend, ziedend, in de stilte voor de storm, in gebed of in verstrooiing, Nicolaos, pleit voor ons.
Achtergrondinfo:
In de eerste strofe maakt de dichter Andries Govaart meteen helder hoe wij deze geloofsgetuige mogen verstaan: hij is een oergestalte, een beeld van Gods erbarmen. Sint Nicolaas is patroonheilige van onder andere kinderen, reizigers en schippers. Die kinderen worden genoemd in de ontroerende tweede strofe en ook in de derde strofe, waarin naar een van de legenden over Sint Nicolaas wordt verwezen: hij bevrijdt drie dochters van een arme man door buidels met goud in het huis te strooien. Daaraan is het strooien op deze dag ontleend. In de vierde en vijfde strofe worden de reizigers en de schippers met name genoemd.
Bij de tekst koos de liedboekredactie een beroemde Engelse melodie. Een lied over Sint Nicolaas – in die lijn mag ook de laatste regel worden verstaan. Er staat niet: ‘bid voor ons’, maar ‘pleit voor ons’. Dat kan beschrijvend verstaan worden. Betekent het vieren van het Sinterklaasfeest ook niet dat wij allen op onze beurt vrijgevig, barmhartig en liefdevol als Sint Nicolaas kunnen zijn?
Liedtekst: Liedboek. Melodie: Henk Lemckert op Orgel Abdijkerk van Loosduinen C.F. in sopraan
Ex Voto.
Het woord ex Voto komt uit het Latijn en betekent “krachtens een gelofte”. Het gaat om een votiefgeschenk, een beloftegeschenk of gift. Het betreft een voorwerp dat geplaatst wordt bij het altaar of een heiligenbeeld. Het geschenk is uit dank een vorm van geschenk of offer vanwege een smeekbede of een verzoek waarin je God of een heilige vraagt om diens gunst. Als dank voor gebedsverhoring offer je dan iets.
De Ex Voto heeft verschillende variaties:
- een genezen kreupele offert bijvoorbeeld zijn nutteloos geworden krukken;
- een morfologisch ex voto heeft de vorm van het lichaamsdeel waarvoor genezing werd verkregen (bijvoorbeeld een vrouw die na een lange periode van onvruchtbaarheid zwanger werd, offert een wassen of gipsen afbeelding van een baby);
- een scheepsmodel kan een ex voto zijn van een schippersgilde. Vaak is dit in de vorm van zilver of een marmeren plaat met een gegraveerde tekst.
Foto: Ex Voto uit Mexico, beschildert op metaal, waarin Nicolaas een gebed heeft verhoord van een zieke man.
Onderzoek naar het gebeente van H. Nicolaas.
Op 5 mei 1953 werd het graf van de Heilige Nicolaas geopend voor een anatomisch onderzoek. Van het lichaam van Nicolaas wilden onderzoekers meer te weten komen. Zorgvuldig werd alles opgemeten en gefotografeerd. Men man de gelegenheid omdat er in de crypte, waar het stoffelijk overschot van Nicolaas ligt, restauratiewerkzaamheden plaatsvonden. aan vloeren, muren en tombe. Opmerkelijk is dat zelfs tijdens de wetenschappelijke handelingen het lichaam van Nicolaas vocht, “manna”, afscheidt.
Op 7 mei 1957 wordt een tweede anatomisch onderzoek gehouden. Deze keer gaat het analyseren verder, omdat de onderzoekers tot een reconstructie van het lichaam van Nicolaas willen komen. Het onderzoeksteam, dat een Pauselijke Commissie is, staat opnieuw onder leiding van Prof. Dr. Luigi Martino (1908-2001). Deze wetenschapper is gespecialiseerd in menselijke anatomie aan de Universiteit van Bari. Na het onderzoek wordt het gebeente van de Heilige Nicolaas voorzichtig in de tombe teruggelegd.
Reconstructie van het gezicht van Nicolaas.
In de jaren 2004 en 2014 presenteerde de gezichtsantropologe dr. Caroline Wilkinson door middel van gezichtsreconstructie en later door 3D interactieve technologie de wereld het ware gezicht van Nicolaas. Ze kon dit doen n.a.v. van verschillende rapporten die in de jaren 50 van de vorige eeuw waren opgemaakt toen men het graf van Nicolaas had geopend. Bij het achterhalen van het gezicht van Nicolaas is ontdekt dat hij een gebroken neus heeft. Wellicht is deze ontstaan doordat Nicolaas bij een van de christenvervolgingen was gearresteerd en in de gevangenis was mishandeld door Romeinse soldaten.
Foto’s: onderzoek Caroline Wilkinson
